Digital Storytelling

Η παρουσιαση ως παρασταση ή καν' το οπως ο Steve Jobs

O Steve Jobs, ενώ είχε χτίσει τη φήμη του γκουρού στο ψηφιακό κόσμο των bits και bytes, σχεδίαζε τις παρουσιάσεις του σαν να δημιουργούσε ιστορίες, χρησιμοποιώντας πολύ παλιά και παραδοσιακά εργαλεία, όπως το μολύβι και το χαρτί. Οι παρουσιάσεις του ήταν θεατρικές εκδηλώσεις που προορίζονταν να παράγουν τη μέγιστη δυνατή δημοσιότητα, θόρυβο, και δέος. Περιείχαν όλα τα στοιχεία των μεγάλων θεατρικών έργων ή των κινηματογραφικών ταινιών: συγκρούσεις και επίλυση, μάχες και νίκες ή ήττες, κακοποιούς και ήρωες. Και όπως όλοι οι μεγάλοι σκηνοθέτες ταινιών, κατέγραφε την πλοκή (storyboard) με μολύβι και χαρτί πριν ανοίξει την κάμερα (δηλαδή, πριν ανοίξει το λογισμικό παρουσίασης). Ήταν οπαδός ενός μάρκετινγκ που σχετίζεται με το θέατρο όσο τίποτα άλλο.
      

Ο Steve Jobs συμμετείχε ενεργά σε κάθε λεπτομέρεια της παρουσίασης: γράφοντας περιγραφικές επικεφαλίδες, δημιουργώντας διαφάνειες, κάνοντας πρόβα των demos, και ελέγχοντας αν ο φωτισμός είναι ακριβώς όπως πρέπει. Δεν άφηνε τίποτα στην τύχη. Έκανε ό,τι συστήνουν οι κορυφαίοι σχεδιαστές παρουσιάσεων: «Ξεκινάτε στο χαρτί. Όταν, στα πρώτα στάδια χρησιμοποιείτε μόνο χαρτί και μολύβι και σκιαγραφείτε ακατέργαστες ιδέες στον «αναλογικό κόσμο», θα οδηγηθείτε σε καλύτερα, πιο δημιουργικά αποτελέσματα, με περισσότερη σαφήνεια, όταν τελικά έρθει η στιγμή να μεταφέρετε τις ιδέες σας στο ψηφιακό μέσο», γράφει o Garr Reynolds στο βιβλίο του «Zen Presentation».

Οι ειδικοί σχεδιασμού, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που δημιουργούν παρουσιάσεις για την Apple, συνιστούν οι παρουσιαστές να περνούν το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου σχεδιασμού, στο σκίτσο και στο σενάριο. Η Nancy Duarte είναι η ιδιοφυία πίσω από τη φημισμένη παρουσίαση του Αλ Γκορ «Μία αλήθεια που δεν μας βολεύει». Η Duarte ισχυρίζεται ότι ένας παρουσιαστής πρέπει να δαπανήσει μέχρι και ενενήντα ώρες για να δημιουργήσει μία παρουσίαση διάρκειας μίας ώρας που περιέχει τριάντα διαφάνειες. Ωστόσο, μόνο το ένα τρίτο του χρόνου θα πρέπει να αφιερώνεται στην οικοδόμηση των διαφανειών, λέει η Duarte. Οι πρώτες είκοσι επτά ώρες αφιερώνονται στην έρευνα του θέματος, στη συλλογή στοιχείων από εμπειρογνώμονες, στην οργάνωση των ιδεών, στη συνεργασία με τους συναδέλφους και στη σκιαγράφηση της δομής της ιστορίας. 

Bullets kill!

Σκεφτείτε τι συμβαίνει όταν ξεκινάτε στο PowerPoint. Εμφανίζεται ένα άδειο slideπου περιέχει χώρο για λέξεις - έναν τίτλο και έναν υπότιτλο. Αυτό αποτελεί το πρώτο πρόβλημα! Υπάρχουν πολύ λίγες λέξεις σε μια παρουσίαση του Steve Jobs. Αφού γεμίσετε αυτή την διαφάνεια και επιλέξετε New Slide τότε αυτόματα ανοίγει μια διαφάνεια με χώρο για τίτλο και κείμενο με κουκίδες (Bullets). Αυτό οδηγεί στο δεύτερο πρόβλημα! Δεν υπάρχουν κουκίδες σε μια παρουσίαση του Steve Jobs. Το ίδιο το λογισμικό σας αναγκάζει να ακολουθήσετε ένα πρότυπο που αντιπροσωπεύει ακριβώς το αντίθετο από ό,τι πρέπει να κάνετε για να μιλήσετε σαν τον Steve! Στην πραγματικότητα, όπως θα μάθετε σε επόμενα άρθρα μας, τα κείμενα και οι κουκκίδες (bullets) είναι ο λιγότερο αποτελεσματικός τρόπος για να παρέχετε πληροφορίες που προορίζονται κάποια στιγμή να ανασυρθούν από τη μνήμη για να κάνουν οι ακροατές σας τις δέουσες ενέργειες. Κρατήστε τις κουκκίδες (bullets) για τον κατάλογο των πραγμάτων που έχετε να ψωνίσετε!.

Το σενάριο έρχεται πρώτα!

Για να δώσουμε σε μια παρουσίαση τα χαρακτηριστικά μίας παράστασης θα πρέπει να έχουμε μια ιστορία να διηγηθούμε.

Ως coach (προφορικής) επικοινωνίας, δουλεύω με διευθύνοντες συμβούλους και άλλα κορυφαία στελέχη, για το σχεδιασμό παρουσιάσεων και την ανάπτυξη δεξιοτήτων ομιλίας σε κοινό.  Ένας από τους πελάτες μου, ένας οργανισμός, έπρεπε να πείσει τους εργαζομένους του να αγκαλιάσουν μια αλλαγή που έπρεπε να γίνει στις πρόσθετες ασφαλιστικές υπηρεσίες που παρείχε στους εργαζομένους του. Έπρεπε να αλλάξουν από ένα ομαδικό ασφαλιστικό πακέτο, σε μια άλλη μορφή πρόσθετης ασφάλισης. Μου ζητήθηκε να συμβάλλω στη δημιουργία μιας πειστικής παρουσίασης που προοριζόταν  για τους εργαζόμενους. Συναντήθηκα με το αρμόδιο στέλεχος για μια περίοδο μερικών ημερών. Την πρώτη ημέρα, δεν κάναμε τίποτα άλλο παρά σκίτσα που αφορούσαν την υπάρχουσα κατάσταση και τη μελλοντική. Δοκιμάσαμε να τα βάλουμε σε μια σειρά ώστε να αποκτήσουν την δομή μιας ιστορίας. Όχι μόνο δεν χρησιμοποιήσαμε το PowerPoint αλλά ούτε και υπολογιστή. Εργαστήκαμε μόνο με μολύβι και χαρτί. Τελικά μετατρέψαμε τις ιδέες σε σκίτσα και αυτά σε διαφάνειες. Χρειαζόμασταν δεκαπέντε διαφάνειες για μια παρουσίαση σαράντα λεπτών. Η δημιουργία των διαφανειών δεν μας πήρε τόσο πολύ χρόνο όσο η ανάπτυξη της ιστορίας.

Μόλις γράψουμε την αφήγηση, η σχεδίαση των διαφανειών είναι παιχνίδι. Θυμηθείτε ότι η ιστορία θα αιχμαλωτίσει τη φαντασία του ακροατηρίου σας και όχι οι διαφάνειες. Το πιο σημαντικό πράγμα που μπορείτε να κάνετε για να βελτιώσετε σημαντικά τις παρουσιάσεις σας είναι να έχετε μια ιστορία να πείτε, πριν ξεκινήσετε να δουλεύετε το αρχείο του PowerPoint. 

Υποστηρίζουμε την μέθοδο του Digital Storytelling, μια προσέγγιση τριών 
σταδίων για τη δημιουργία παρουσιάσεων με προϋποθέσεις παράστασης:

Σενάριο → Σκίτσα → Διαφάνειες

Μόνο μετά το γράψιμο του σεναρίου, την περιγραφή των σκηνών, δημιουργείται εκείνο το είδος της υποστηρικτικής σκέψης που λέει πώς θα πρέπει να λειτουργήσουν οπτικά οι διαφάνειες και  βοηθά στη σωστή σχεδίασή τους.  Για να γράψετε ένα σενάριο, θα πρέπει να αναιρέσετε στιγμιαία οποιαδήποτε ζητήματα σχεδίασης θέτει το PowerPoint, όπως γραμματοσειρές, χρώματα, υπόβαθρο, και τις εναλλαγές των διαφανειών.

Αν και μπορεί να ακούγεται αντιφατικό, όταν γράψετε το σενάριο πρώτα, θα επεκταθούν οι οπτικές δυνατότητες σας, επειδή η συγγραφή του σεναρίου καθορίζει το σκοπό σας πριν ξεκινήσετε τη σχεδίαση των οπτικών βοηθημάτων. Ένα σενάριο ξεκλειδώνει την ανεξερεύνητη δύναμη του PowerPoint ως εργαλείου οπτικής αφήγησης, με ένα τρόπο που μπορεί να εκπλήξει και να ενθουσιάσει το ακροατήριο. Με ένα ολοκληρωμένο σενάριο στο χέρι, θα είστε έτοιμοι να σκιτσάρετε και να «παράγετε» την εμπειρία. Το σενάριο, όμως, πρέπει να έρχεται πρώτα .

Ένα δυνατό σενάριο, δίνει στην παρουσίαση τη δραματική δομή μίας ιστορίας. Προσέξτε, δεν εννοούμε απλά, να διηγηθείτε μια ή περισσότερες ιστορίες στη διάρκεια της παρουσίασης, αλλά όλη η ροή της παρουσίασης να έχει τη δομή μίας ιστορίας. Σκεφτείτε πώς θα δομήσετε την παρουσίαση σας πριν ανοίξετε το πρόγραμμα παρουσίασης, αν εργάζεστε στο PowerPoint, στο Keynote, ή σε οποιοδήποτε άλλο λογισμικό σχεδίασης. 

Η δύναμη της ιστορίας

Τι είναι ιστορία; Ποια είναι η δομή της και πώς λειτουργεί μεταμορφώνοντας την παρουσίαση σε παράσταση; Σας παραθέτω ένα απόσπασμα από το βιβλίο μου «Ιστορίες για αγρίους …και άλλους – Η τέχνη και η τεχνική του Storytelling»:

«Η ιστορία προτείνει μια ιδέα και εσείς ζητάτε από το ακροατήριο να υιοθετήσει την ιδέα και να την καλλιεργήσει για να έχει θετικά αποτελέσματα. Η ιδέα σας ίσως να αφορά την αναδιοργάνωση ενός οργανισμού, την εκπαίδευση ενός κοινού, την αποδοχή μιας μεταρρύθμισης ή το να δείξετε στους πελάτες πώς το προϊόν θα ικανοποιήσει τις ανάγκες που έχουν. Όποια και αν είναι η απόφαση που ίσως πάρει το ακροατήριο, θα απαιτήσει από αυτούς συνειδητά να βηματίσουν σε μια νέα περιοχή.

Η αλλαγή που τους ζητάτε δεν θα γίνει χωρίς αγώνα από τον ήρωά σας, και χρειάζεται να το αναγνωρίσετε αυτό. Οι αλλαγές είναι δύσκολες και πολλές φορές σκληρές. Το να εξασφαλίσει ένας οργανισμός τη δέσμευση των εργαζομένων του ή ένας πολιτικός τη δέσμευση των κοινωνικών εταίρων είναι η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζουν. Ο ήρωας συναντά το μέντορά του ακριβώς τη στιγμή που διστάζει να αποφασίσει εάν πρέπει ή όχι να περάσει το κατώφλι για να μπει στον κόσμο τής ιστορίας. Αυτό ακριβώς συμβαίνει με εσάς και το ακροατήριό σας. Αναλαμβάνετε το ρόλο τού μέντορα και συμβουλεύετε το ακροατήριο με τη σοφία τής ιστορίας για να το βοηθήσετε να πάρει την απόφαση της αλλαγής. Αλλά δεν μπορείτε να τους αναγκάσετε. Εάν αφηγηθείτε τη σωστή ιστορία με τον κατάλληλο τρόπο, θα διαβούν το κατώφλι μόνοι τους. Εάν το ακροατήριο αποφασίσει να περάσει το κατώφλι, συνεχίζει τα επόμενα βήματα του ταξιδιού τού ήρωα ακόμα και όταν θα έχει φύγει από την παρουσίασή σας. Η ιστορία σας θα έχει προετοιμάσει τους ακροατές σας για το τι να περιμένουν στο υπόλοιπο του ταξιδιού τους και θα τους έχει δείξει πώς να πετύχουν στο δρόμο τους.»

Να πως σχεδίαζε ο Steve Jobs!

Σε κάθε παρουσίαση ο Steve Jobs έλεγε μια ιστορία.  Έβαζε το κοινό του στην θέση του ήρωα που αντιμετώπιζε εμπόδια και δυσκολίες. Στην αρχή, περιέγραφε τον "κακό" ή το πρόβλημα-πρόκληση που αντιμετώπιζε ο ήρωας του.

Για παράδειγμα, κατά την έναρξη της αρχικής παρουσίασης του iPhone, ο Steve Jobs είχε μια διαφάνεια που έδειχνε όλους τους ανταγωνιστές εκείνη τη στιγμή, ονομάτιζε τη

Motorola, τη Blackberry, την Palm Treo, και την Nokia. Μετά απαρίθμησε όλους τους λόγους για τους οποίους τα προϊόντα αυτά δυσκολεύουν τη ζωή. Πρώτα είπε: «τα πλήκτρα περιορίζονται στο πλαστικό κέλυφος και είναι πάντα εκεί, ανεξάρτητα εάν η εφαρμογή τα χρειάζεται ή όχι. Κάθε εφαρμογή θέλει μια ελαφρώς διαφορετική διεπαφή χρήστη και απαιτεί πλήκτρα που να έχουν βελτιστοποιηθεί για αυτή». Στη συνέχεια μίλησε για τα προβλήματα που δημιουργεί η χρήση της γραφίδας. «Θα πρέπει να την τραβήξετε έξω, εάν την αφήσετε κάπου μπορεί να τη χάσετε». Και συνέχισε, μιλώντας στο κοινό για όλα τα προβλήματα που έχουν τα σημερινά «έξυπνα τηλέφωνα». 

Όταν ξεκίνησε η παρουσίαση, το κοινό δεν γνώριζε ότι μπορεί να αντιμετώπιζε κάποιο πρόβλημα με το έξυπνο τηλέφωνό του, μέχρι που ο Steve Jobs περιέγραψε πόσο άβολη ήταν η κατάστασή τους. Και ενώ, δεν θέλετε να κατηγορήσετε τους ανταγωνιστές σας, μπορείτε όμως, να δημιουργήσετε ενσυναίσθηση, περιγράφοντας γλαφυρά τα είδη των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι πελάτες σας σε καθημερινή βάση. Με αυτό τον τρόπο, όταν αποκαλύπτετε τη λύση σας, το ακροατήριό σας θα ξέρει ότι έχετε κατανοήσει πλήρως τα προβλήματά του και τις απογοητεύσεις του, πράγμα που σας προσδίδει πολύ μεγαλύτερη αξιοπιστία.

Ενόσω, ο Steve Jobs περιέγραφε την άβολη κατάσταση που αντιμετώπιζε το κοινό με τη μορφή των περιορισμένων δυνατοτήτων των ανταγωνιστικών προϊόντων, εισήγαγε τον από μηχανής θεό. Τους αποκάλυπτε τη λύση για να ξεπεράσουν τα εμπόδια: το προϊόν του και λειτουργώντας σαν μέντορας για το ακροατήριό του, το εκπαίδευε στο πώς και στο το γιατί η ζωή του θα γίνει καλύτερη, παρακινώντας το ταυτόχρονα να αλλάξει. 

Όταν ξεκίνησε την παρουσίαση του iPod, έδωσε ένα πολύ συγκεκριμένο παράδειγμα ενός προβλήματος που αντιμετωπίζουν πολλοί άνθρωποι:

«Πόσες φορές έχετε βγει στο δρόμο και συνειδητοποιήσατε ότι δεν έχετε πάρει μαζί σας το CD που θα θέλατε να ακούσετε;  Το πιο cool πράγμα για το iPod είναι ότι ολόκληρη η μουσική σας βιβλιοθήκη χωράει στην τσέπη σας. Αυτό δεν ήταν ποτέ πριν δυνατό». Με την ενίσχυση του επιχειρήματος ότι ποτέ πριν δεν ήταν δυνατόν να χωρέσει ολόκληρο το playlist σας στην τσέπη σας, δημιούργησε την εντύπωση ότι η Apple προσφέρει τρόπο για να κάνει καλύτερη τη ζωή του ήρωα.

Σκεφτείτε όπως ο Steve Jobs, πρώτα αναλογικά και μετά ψηφιακά!

Εάν πάρετε συνεντεύξεις από τους πελάτες σας, θα ανακαλύψετε εξαιρετικές και συγκεκριμένες ιστορίες για το πώς το προϊόν σας έκανε καλύτερη τη ζωή του ήρωα. Χρησιμοποιώντας αυτές τις ιστορίες, το κοινό που θα παρακολουθεί την παρουσίαση σας, θα είναι σε θέση να οραματίζεται ακριβώς πώς θα γίνει καλύτερη η ζωή του .

Την επόμενη φορά που θα σας δοθεί μια προθεσμία για να κάνετε μια παρουσίαση ρωτήστε τον εαυτό σας, «Πώς θα προσέγγιζε ο Steve αυτό το έργο»; Μπορείτε να σώσετε την παρτίδα και να μην καταδικάσετε σε θάνατο από ανία τους ακροατές σας, αλλά να τους μετατρέψετε σε ενθουσιώδεις πελάτες για μια ζωή!

Παρουσιάστε όπως ο Steve Jobs, ξυπόλητοι!

Μη ξεχνάτε όμως, πως δεν αρκεί να σχεδιάσετε την παρουσίασή σας σαν ιστορία, θα πρέπει να είστε σε θέση να την αφηγηθείτε απελευθερωμένοι από τις διαφάνειες, και συνδεόμενοι με το ακροατήριό σας. Θα πρέπει να έχετε τις δεξιότητες του ξυπόλητου παρουσιαστή!

Και έτσι έζησαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα!

...γράφει ο Δημήτρης Βιντζηλαίος